Szeptycki (Szeptyc’kyj) Roman Aleksander Maria, w zakonie Andrzej (Andrej) (1865–1944), bazylianin, greckokatolicki arcybiskup lwowski, metropolita halicki, teolog, działacz społeczno-kulturalny.

Ur. 29 VII w Przyłbicach (pow. jaworowski), w spolonizowanej rodzinie ruskiej, był wnukiem Aleksandra Fredry (zob.), trzecim synem Jana Kantego Szeptyckiego (zob.) i Zofii z Fredrów (zob. Szeptycka Zofia). Miał sześciu braci, m.in.: Aleksandra (zob.), Stanisława (zob.), Kazimierza, w zakonie Klemensa (zob.) i Leona Józefa (1877–1839), ziemianina, żonatego z Jadwigą z Szembeków (zob. Szeptycka Jadwiga). Rodzeństwem ciotecznym S-ego byli Andrzej Maksymilian Maria Fredro (zob.) i Maria z Fredrów (zob. Szembekowa Maria), zamężna za Piotrem Szembekiem (zob.).

S. został ochrzczony 9 VIII 1865 w rzymskokatolickim kościele paraf. w Bruchnalu (pow. jaworowski). Początkowo uczył się w domu rodzinnym w Przyłbicach. Od r. szk. 1875/6 jako «prywatysta» (ekstern) dojeżdżał do Gimnazjum im. Franciszka Józefa we Lwowie. Naukę kontynuował od r. 1879 w Gimnazjum św. Anny w Krakowie, mieszkał wtedy z braćmi u nauczyciela Hugona Zatheya, a następnie w wynajętym mieszkaniu przy ul. św. Jana 11. Od r. 1880 jego spowiednikiem był jezuita Henryk Jackowski, który jako prowincjał galicyjski w l. 1881–7 przeprowadzał reformę bazylianów. S. wyrastał w atmosferze ultramontanizmu, duchowości ignacjańskiej i filozofii neoscholastycznej propagowanej przez jezuitę Mariana Morawskiego. Dn. 11 VI 1883 otrzymał świadectwo dojrzałości.

Prawdopodobnie podczas rekolekcji pod kierunkiem o. Jackowskiego w klasztorze jezuitów w Starej Wsi (pow. brzozowski) podjął S. decyzję o wstąpieniu do bazylianów. Perspektywa zmiany obrządku rzymskokatolickiego na greckokatolicki wywołała jednak sprzeciw ojca, który wymógł odłożenie planów i wstąpienie w r. 1883 na roczną służbę do 1. p. dragonów w Krakowie. Równocześnie 13 X t.r. immatrykulował się S. jako student Wydz. Prawa UJ; uznawał się wówczas za Polaka. W styczniu 1884 zachorował na szkarlatynę i został zwolniony z wojska. W r. akad. 1884/5 studiował prawo na Uniw. Wrocł.; należał tam do Tow. Literacko-Słowiańskiego, działającego pod opieką naukową Władysława Nehringa, a także do Tow. Górnośląskiego i Czytelni Akademików Polaków, organizacji scalającej polskie korporacje studenckie. Wraz ze studiującym także we Wrocławiu bratem Aleksandrem założył w r. 1884 Studenckie Polsko-Katolickie Tow. Teologiczne «Societas Hosiana». W tym okresie często gościł u swych krewnych Szembeków w Siemianicach (pow. ostrzeszowski). W lipcu 1885 uczestniczył w uroczystościach cyrylometodiańskich w Welehradzie na Morawach. Od semestru zimowego r. akad. 1885/6 kontynuował studia w Krakowie; w «księdze rodowodów UJ» zmienił wówczas własny pierwotny wpis w rubryce narodowość z «polskiej» na «ruską». Należał do Bractwa Filaretów, nawiązującego do tradycji mickiewiczowskiej; w r. akad. 1886/7 był jego prezesem. W kwietniu i maju 1886 przebywał w Rzymie, gdzie poznał generała zmartwychwstańców Piotra Semenenkę, kardynałów: Włodzimierza Czackiego i Mieczysława Ledóchowskiego oraz arcybp. greckokatolickiego Józefa Sembratowicza. W Krakowie w r. 1887 poznał Adama Chmielowskiego (Brata Alberta). Pozostawał pod wpływem przywódcy krakowskich konserwatystów Pawła Popiela. Od listopada do grudnia t.r. przebywał w Rosji; w Kijowie poznał W. Antonowicza i ks. Jerzego Szembeka, a w Moskwie W. Sołowiowa. W czasie odbytej 24 III 1888 wraz z matką i bratem Leonem osobistej audiencji u papieża Leona XIII uzyskał błogosławieństwo dla swego zamiaru wstąpienia do bazylianów. Dn. 19 V t.r. otrzymał na UJ stopień doktora praw.

Dn. 2 VI 1888 wstąpił S. do nowicjatu bazylianów w Dobromilu; podczas obłóczyn 1 VII t.r. przyjął imię zakonne Andrzej. Pod kierunkiem o. Wojciecha Baudissa uczył się tam do r. 1889 języka ukraińskiego. Od października 1890 do marca 1891 studiował teologię w kolegium jezuickim w Krakowie. W sierpniu 1891 zachorował na tyfus; rekonwalescencję przechodził do 17 V 1892 w Zakopanem, gdzie poznał Stanisława Witkiewicza. Dn. 14 VIII t.r. złożył profesję zakonną w Krystynopolu (pow. sokalski), a 3 IX otrzymał w Przemyślu święcenia kapłańskie z rąk greckokatolickiego bp. przemyskiego Juliana Pełesza; w cerkwi w Przyłbicach odprawił 11 IX mszę prymicyjną. W r. 1893 został w Dobromilu mistrzem nowicjatu bazylianów. Po zdaniu w r. 1894 egzaminu «ad gradum» w kolegium jezuickim w Krakowie został w r.n. zastępcą przeora, bibliotekarzem i nauczycielem języka greckiego w Dobromilu. Dn. 22 VI 1896 objął funkcję ihumena klasztoru św. Onufrego we Lwowie; organizował działalność misyjną w Galicji, na Bukowinie i w Niemczech. W r. 1897 został sekretarzem protoihumena bazylianów oraz komisarzem biskupim ds. sióstr służebniczek NMP i bazylianek. Wraz z o. Platonidem Filasem zainicjował w maju t.r. pierwszy numer bazyliańskiego czasopisma „Misionar”. W sierpniu 1898 powierzono mu stanowisko profesora teologii moralnej i dogmatycznej w seminarium bazyliańskim w Krystynopolu. Założył tam zgromadzenie oparte na regule św. Teodora Studyty, z czasem przekształcone w zakon studytów.

Dn. 2 II 1899 otrzymał S. nominację na biskupa stanisławowskiego; 17 IV t.r. został prekonizowany, a następnie 17 IX konsekrowany przez metropolitę lwowskiego Juliana Kuiłowskiego w katedrze św. Jura we Lwowie; 24 IX odbył ingres do katedry w Stanisławowie. T.r. uzyskał (5 II) dyplom doktora nauk teologicznych w Rzymie, który w marcu nostryfikował na Wydz. Teologicznym UJ. W liście pasterskim do duchowieństwa z 2 VIII deklarował się jako «Rusin z dziada pradziada» i wzywał do wspólnej pracy dla dobra narodu. Od t.r. zasiadał jako wirylista w Sejmie Krajowym we Lwowie. Po śmierci 4 V 1900 metropolity Kuiłowskiego otrzymał 31 X t.r. nominację na metropolitę halickiego, arcybiskupa lwowskiego i biskupa kamieniecko-podolskiego; 17 XII został prekonizowany, a 17 I 1901 odbył ingres do katedry św. Jura. Od 5 II t.r. zasiadał w Izbie Panów Rady Państwa w Wiedniu; otrzymał tytuł tajnego radcy. Zajmując postawę lojalną wobec monarchii austro-węgierskiej, występował konsekwentnie w obronie społeczno-politycznych i kulturalnych praw społeczności ukraińskiej. Od momentu objęcia metropolii przez S-ego Kościół greckokatolicki przyjął ostatecznie opcję narodową; mimo to politycy ukraińscy oskarżali go często o sekretne sprzyjanie polskim interesom oraz powiązania z jezuitami. T.r. poparł S. secesję ukraińskich studentów Uniw. Lwow. i zainicjował utworzenie greckokatolickiego seminarium diecezjalnego w Stanisławowie, któremu podarował własny księgozbiór. Od 28 XII był wicemarszałkiem Sejmu Krajowego (funkcję tę pełnił do r. 1912). Podczas posiedzenia komisji szkolnej opowiedział się w r. 1902 za utworzeniem gimnazjum ukraińskiego w Stanisławowie. Latem t.r. odwiedził skupiska emigrantów greckokatolickich w Bośni. Z jego inicjatywy założono w r. 1903 we Lwowie szpital ukraiński. T.r., po rozruchach studenckich we Lwowie, wycofał z Uniw. Lwow. seminarzystów greckokatolickich i skierował ich na studia teologiczne za granicę. W odpowiedzi na zorganizowaną przez Włodzimierza Mariana Kozłowskiego akcję «ratowania miliona Polaków zagrożonych zruszczeniem» ogłosił 16 V 1904 w języku polskim List pasterski metropolity Andrzeja Szeptyckiego do Polaków obrządku greckokatolickiego (Żółkiew 1904), wzywający do «miłowania ojczyzny i dbania o dobro swego narodu», ale też przestrzegający, by pod przykrywką patriotyzmu nie krzywdzić innych.

S. konsekwentnie zabiegał o odrodzenie i rozszerzenie unii na terenach Rosji. Nawiązał kontakty z przedstawicielami prawosławnej hierarchii, m.in. z arcybp. wołyńskim i żytomierskim Antonim Chrapowickim. W r. 1904 spotkał się z działaczem białoruskim Iwanem Łuckiewiczem i przychylnie odniósł się do idei białoruskiego unijnego Kościoła narodowego. W celach unijnych rozwijał zakon studytów i t.r. ufundował jego pierwszy klasztor w Skniłowie (pow. lwowski). Przywiązując wielką wagę do zachowania zabytków kultury ludowej, instruował proboszczów w zakresie budowy i wyposażenia cerkwi. Był mecenasem wielu twórców ukraińskich, m.in. w r. 1905 patronował „Wystawie Ukraińskich Artystów” w salonie J. Latoura we Lwowie, pokazywanej następnie w Krakowie, Monachium, Paryżu, Rzymie i Florencji; t.r. udostępnił do zwiedzania swą prywatną kolekcję ikon. Od 5 do 28 IX 1906 prowadził pielgrzymkę ukraińską do Palestyny. Przewodził delegacji, która t.r. prosiła cesarza Franciszka Józefa I o równouprawnienie Ukraińców i reformę prawa wyborczego. Wspólnie z greckokatolickimi biskupami: przemyskim Konstantym Czechowiczem i stanisławowskim Grzegorzem Chomyszynem wydał w r. 1907 dwa listy pasterskie. W pierwszym, do wiernych, nawoływał, aby w przeprowadzonych po raz pierwszy 2 V t.r. wg zasady powszechnego głosowania wyborach do Rady Państwa wybierać katolików, a nie radykałów i socjalistów. W drugim, do duchowieństwa, potępił księży angażujących się w kampanię wyborczą wbrew zasadom chrześcijańskim. Po otrzymaniu w lutym od papieża Piusa X specjalnych i tajnych pełnomocnictw do prowadzenia akcji unijnej w Cesarstwie Rosyjskim, odbył incognito podróż do Rosji (wg C. Korolewskiego) i wyznaczył 12 VII o. Aleksego Zierczaninowa na pierwszego wikariusza greckokatolickiej diec. kamieniecko-podolskiej. Był jednym z inspiratorów, a następnie przewodniczącym pierwszych dwóch ekumenicznych kongresów welehradzkich w l. 1907 i 1909, ukierunkowanych na kontakty z prawosławiem słowiańskim. Dzięki jego zabiegom powołano w r. 1907 biskupa dla grekokatolików w USA – o. Sotera Ortyńskiego.

W Wielki Piątek, 24 IV 1908, wygłosił S. w katedrze św. Jura kazanie, w którym ostro potępił zamordowanie 12 IV t.r. namiestnika Galicji Andrzeja Potockiego przez studenta ukraińskiego Myrosława Siczynskiego; tydzień później, 1 V, wspólnie z innymi ordynariuszami greckokatolickimi, wystosował list pasterski w podobnym tonie. Postawa S-ego spotkała się z krytyką części ukraińskiej opinii publicznej, m.in. Kyryła Trylowskiego w broszurze „Potoc’kyj, Sičyns’kyj, Šeptyc’kyj” (Kołomyja 1908) oraz Mychajły Łozynskiego („Hromads’kyj holos” 1908 nr z 30 IV) i Longina Cehelskiego („Dilo” 1908 nr z 14 VIII). Jesienią 1908 odbył S. incognito podróż (zapewne drugą) w sprawach unijnych do Rosji; odwiedził wtedy Petersburg, Moskwę i Kijów. T.r. zarejestrowano fundację p.n. Narodowe Muz. we Lwowie fundowane przez metropolitę Andreja, hrabiego Szeptyckiego (otwarte dla publiczności 13 XII 1913). Jako zwierzchnik studytów założył S. w r. 1909 we Lwowie «Studion» – studycki ośrodek naukowy, a jesienią t.r. poświęcił klasztor studytów w Kamenicy w Bośni. Był jednym z założycieli powstałego t.r. Ziemskiego Banku Hipotecznego we Lwowie. W Izbie Panów wystąpił 28 VI 1910 z poparciem dla idei utworzenia uniwersytetu ukraińskiego we Lwowie. Od sierpnia do grudnia t.r. wizytował greckokatolickie parafie w USA i Kanadzie, m.in. uczestnicząc we wrześniu w XXI Kongresie Eucharystycznym w Montrealu. Wg J. Awwakumowa istnieją przesłanki, że w r. 1912 odbył S. ponownie podróż incognito do Rosji. Dzięki zabiegom S-ego papież mianował t.r. Nykytę Budkę biskupem greckokatolickim w Kanadzie. W r. 1913 doprowadził S. do powołania wschodniej gałęzi redemptorystów. W l. 1913–14 wydawał we Lwowie miesięcznik „Slovo istini”. Pośredniczył w podpisaniu 28 I 1914 ugody polsko-ukraińskiej w sprawie reformy prawa wyborczego w Galicji, dającej Ukraińcom trzecią część miejsc w Sejmie Krajowym we Lwowie (uchwalona 14 II t.r.). Od wiosny t.r. rząd austro-węgierski bezskutecznie zabiegał o godność kardynalską dla S-ego oraz dla metropolity lwowskiego obrządku rzymskokatolickiego Józefa Bilczewskiego.

Po wybuchu pierwszej wojny światowej S. w memorandum z 15 VIII 1914 do rządu austro-węgierskiego wystąpił z propozycją ewentualnego wydzielenia z Rosji terytorium Ukrainy. W liście pasterskim do wiernych z 21 VIII t.r. wezwał do zachowania wierności cesarzowi. Po zajęciu Lwowa przez wojska rosyjskie został 18 IX aresztowany i nazajutrz wywieziony do Kijowa, gdzie zamieszkał w Hotelu «Continental». Podjął próbę wskrzeszenia unii w zachodnich guberniach Rosji, m.in. 21 IX wyświęcił Josyfa Bociana na biskupa łuckiego. W rezultacie władze rosyjskie deportowały go do Niżnego Nowogrodu, a następnie do Kurska. S. utrzymywał jednak nadal kontakt z Watykanem; zdekonspirowany, został we wrześniu 1916 umieszczony w Suzdalu w monastyrze o zaostrzonym rygorze, a w grudniu w Jarosławiu; tam przyznano mu roczną pensję 4 tys. rb. Po zwycięstwie rewolucji lutowej Rząd Tymczasowy ks. G. Lwowa zwrócił mu wolność już w marcu 1917. S. przybył do Piotrogrodu i za zgodą Rządu Tymczasowego organizował Rosyjski Kościół Greckokatolicki (Rosyjską Cerkiew Katolicką). W dn. 29–31 V t.r. przewodniczył w Piotrogrodzie synodowi unickiemu, który wybrał studytę Leonida Fiodorowa na egzarchę. Następnie udał się do Kijowa, gdzie w sprawie utworzenia patriarchatu ukraińskiego spotkał się z przedstawicielami Ukraińskiej Rady Centralnej. Odnowił wikariat na wschodniej Ukrainie (diec. kamieniecko-podolska), stawiając na jego czele o. Mychajła Cehelskiego. Dn. 7 VII opuścił Rosję i przez Szwecję (Sztokholm), Niemcy, Szwajcarię i Austrię (Wiedeń) wrócił 10 IX do Lwowa. Dn. 23 X poświęcił w Rozwadowie (pow. żydaczowski) sztandar Strzelców Siczowych. Dn. 28 II 1918 w Wiedniu, w przemówieniu wygłoszonym w Izbie Panów, poparł brzeski traktat pokojowy państw centralnych z Ukraińską Republiką Ludową. W październiku t.r. wszedł w skład Ukraińskiej Rady Narodowej we Lwowie i udzielił poparcia powołanej 1 XI Zachodnio-Ukraińskiej Republice Ludowej. W czasie walk polsko-ukraińskich o Lwów był od 3 XI internowany we Lwowie przez Polaków. Wraz z metropolitą Bilczewskim wzywał obie strony konfliktu do przerwania walk. Dn. 26 VI 1919 straż obywatelska Lwowa uniemożliwiła jego spotkanie z przebywającym w mieście Naczelnikiem Państwa Józefem Piłsudskim. Do polsko-ukraińskiego traktatu sojuszniczego z kwietnia 1920 odniósł się S. przychylnie. Po zawieszeniu broni w wojnie polsko-sowieckiej i rozbrojeniu żołnierzy ukraińskich przez Polaków wyjechał w grudniu t.r. do Wiednia i spotkał się tam z przedstawicielami rządu Zachodnio-Ukraińskiej Republiki Ludowej.

Dn. 17 II 1921 w Rzymie wygłosił S. odczyt o znaczeniu zakonów w działalności unijnej. Papież Benedykt XV potwierdził w tym czasie pełnomocnictwa S-ego do prowadzenia akcji unijnej w Rosji, a w marcu t.r. mianował go wizytatorem apostolskim dla grekokatolików w Ameryce Południowej. Dn. 14 VII został S. przyjęty we Francji przez prezydenta A. Brianda. Następnie przez Belgię, Holandię i Wielką Brytanię udał się do Kanady, a od poł. listopada przebywał w USA, gdzie przyjął go prezydent W. D. Harding. Podczas pobytu za granicą przekonywał opinię publiczną do idei państwowości ukraińskiej oraz zbierał datki dla Ukraińców galicyjskich. Wystąpienia S-ego, godzące w integralność terytorialną RP, budziły niepokój władz w Warszawie; polska prasa oskarżała go o wzniecanie konfliktu polsko-ukraińskiego, m.in. Franciszek Rawita-Gawroński w artykule „Czego chce metropolita Szeptycki” („Kur. Pozn.” 1921 nr 145) pisał, «że od chwili objęcia przez niego władzy metropolitalnej […] rozgorzała największa walka narodowa i religijna między Rusinami a Polakami». W r. 1922 udał się S. do Brazylii i Argentyny, a następnie, ponownie przez USA i Kanadę, przybył w grudniu t.r. do Rzymu. Dn. 18 II 1923 wygłosił tam odczyt o roli ludzi Zachodu w dziele zjednoczenia Kościołów („Studion” T. 3: 1926 nr 6, T. 4: 1927 nr 1–2). W przededniu decyzji Rady Ambasadorów uznającej 15 III 1923 polskie granice wschodnie, S. spotkał się z prezydentem Francji R. Poincaré, którego przekonywał do korzystnego dla Ukraińców rozstrzygnięcia sprawy Galicji. W sprawie swego powrotu do Lwowa napotkał na trudności; zgodę na jego wjazd do Polski rząd Wincentego Witosa uzależniał od zobowiązania metropolity do działań na rzecz pojednania polsko-ukraińskiego, a przeciw jego powrotowi organizowano we Lwowie wiece. S. w lipcu t.r. otrzymał wizę polską i po pobycie w Wiedniu, będąc w złym stanie zdrowia, przekroczył granicę czechosłowacko-polską w Dziedzicach dopiero w nocy z 22 na 23 VIII. Wobec zakazu wjazdu do Małopolski Wschodniej umieszczono go 25 VIII w Poznaniu, w szpitalu szarytek przy ul. Długiej. Dn. 4 X w Spale złożył wizytę prezydentowi RP Stanisławowi Wojciechowskiemu i w rezultacie zwrócono mu swobodę podróżowania. Dn. 5 X przybył do Lwowa i w „L’vivs’kich archijeparchijal’nych vedomostiach” z t.r. ogłosił list wzywający ludność greckokatolicką do lojalności wobec państwa polskiego. Wspierał jednak nadal ukraińskie dążenia do szerokiej autonomii oraz rozwoju oświaty, kultury i nauki, m.in. pomógł Ołeksie Nowakiwskiemu i Petrowi Chołodnemu w utworzeniu we Lwowie szkoły malarstwa i t.r. założył tamże Teologiczne Tow. Naukowe (greckokatolickie) oraz zainicjował wydawanie kwartalnika „Bohoslovija”.

W r. 1924 władze polskie uniemożliwiły S-emu wyjazd do Czechosłowacji na kongres ekumeniczny w Welehradzie. Jego starania o reaktywowanie unii w byłych diecezjach chełmskiej i wołyńskiej oraz rewindykację majątku cerkiewnego greckokatolickiej metropolii lwowskiej napotkały na opór polskiej hierarchii rzymskokatolickiej (przede wszystkim bp. lubelskiego Mariana Leona Fulmana) oraz polskich władz państwowych. Ograniczano także wpływ S-ego na tzw. akcję neounijną (obrządek bizantyńsko-słowiański) wśród prawosławnych, do której pełnomocnictwa otrzymał t.r. bp podlaski Henryk Przeździecki. S. jednak w dalszym ciągu zachowywał postawę powściągliwą i mimo sprzeciwu radykalnych środowisk ukraińskich, spotkał się 5 IX z przebywającym we Lwowie prezydentem Wojciechowskim. Po podpisaniu konkordatu złożył w r. 1925 wraz z biskupami polskimi przysięgę lojalności wobec państwa i do tego samego wzywał w listach pasterskich wiernych i duchowieństwo. W dn. 21–25 IX t.r. uczestniczył w Tygodniu Unijnym w Brukseli, a w lipcu 1927, otrzymawszy zgodę władz, wyjechał na kongres ekumeniczny do Welehradu, któremu następnie przewodniczył. W dn. 29 XI – 4 XII t.r. zorganizował we Lwowie zjazd (sobór) biskupów greckokatolickich z Polski, Czechosłowacji, Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców (Bośni) oraz USA i Kanady. Jako członek Konferencji Episkopatu Polski przewodniczył od r. 1928 komisji unii kościelnej, a od r. 1930 również komisji ds. Akcji Katolickiej; był też członkiem komisji prawnej. W postaci św. Benedykta został przedstawiony przez Jana Henryka Rosena w r. 1928 w malowidle „Ukrzyżowanie” w prezbiterium lwowskiej katedry ormiańsko-katolickiej. W kwietniu t.r. uczestniczył we Lwowie w I Zjeździe Teologów Polskich. T.r. zainicjował utworzenie otwartej w r. 1929 greckokatolickiej Akad. Teologicznej we Lwowie; jej rektorem został ks. Josyf Slipyj. W październiku t.r. przewodniczył w Rzymie konferencji biskupów greckokatolickich i konsekrował na biskupa sufragana Iwana Buczkę. W r. 1930 brał udział w I Krajowym Kongresie Eucharystycznym w Poznaniu. Z powodu chronicznego zapalenia stawów nie mógł stać, był niemal całkiem pozbawiony władzy w prawej ręce i parę razy w roku tracił na kilka tygodni władzę w lewej ręce. Od t.r. poruszał się na wózku inwalidzkim.

Współpracując z umiarkowanym Ukraińskim Zjednoczeniem Narodowo-Demokratycznym (Ukrajins’ke Nacjonal’no-Demokratyczne Objednannja, UNDO), starał się S. łagodzić napięcia polsko-ukraińskie, m.in. 3 VI 1930 spotkał się z ministrem spraw wewnętrznych Henrykiem Józewskim. Po przeprowadzonych latem t.r. przez Organizację Ukraińskich Nacjonalistów (Orhanizacija Ukrajins’kych Nacjonalistiw, OUN) akcji terrorystycznych i podpaleniach w Małopolsce Wschodniej oraz rozpoczętej we wrześniu pacyfikacji wsi ukraińskich przez wojsko i policję rozmawiał w październiku w Warszawie z wicepremierem Józefem Beckiem i ministrami: Felicjanem Sławojem Składkowskim, Sławomirem Czerwińskim i Stanisławem Carem; bezskutecznie starał się o przyjęcie przez ówczesnego premiera Piłsudskiego. W liście pasterskim z 13 X, ogłoszonym wspólnie z innymi biskupami greckokatolickimi, potępił przemoc i terror jako sposób rozwiązywania sporów. Doprowadził do utworzenia w r. 1931 Ukraińskiego Związku Katolickiego, działającego w myśl katolickiej nauki społecznej i wydającego tygodnik „Meta”. W l. trzydziestych zorganizował Akcję Katolicką obrządku greckokatolickiego. Opublikował rozprawę teologiczną Boża Mądrość („L’vivs’ke archijeparchijal’nyje vedomosti” 1932/3 nr z 15 IX – 15 II) oraz broszurę Ze wspomnień o Bracie Albercie (Kr. 1934). W liście pasterskim do ukraińskiej młodzieży z r. 1932 przestrzegał przed wpływami ideologii totalitarnych, a w maju 1933 zorganizował we Lwowie uroczystości „Ukraińska młodzież Chrystusowi”. Wspólnie z innymi biskupami greckokatolickimi wystosował t.r. orędzie potępiające ZSRR za wywołanie głodu na Ukrainie. Dn. 7 VI 1934 spotkał się we Lwowie z odbywającym inspekcję ministrem spraw wewnętrznych Bronisławem Pierackim. Po zamordowaniu 25 VII t.r. przez bojówkarza OUN dyrektora gimnazjum ukraińskiego we Lwowie Iwana Babija po raz kolejny potępił terroryzm. Pośredniczył w r. 1935 przy zawieraniu ugody UNDO z rządem RP. Z okazji greckokatolickich świąt Bożego Narodzenia wygłosił 7 I 1936 przemówienie w języku ukraińskim w rozgłośni lwowskiej Polskiego Radia. W liście pasterskim z sierpnia t.r. potępił komunizm. Dn. 5 X wszedł w skład Honorowego Komitetu Obywatelskiego Akcji na Rzecz Funduszu Obrony Narodowej. Nie rezygnował z idei zjednoczenia chrześcijaństwa wschodniego i zorganizował w grudniu we Lwowie I Zjazd Unijny. W liście z 2 VIII 1938 (opublikowanym w skonfiskowanym numerze „Mety” z 28 VIII t.r.) stanął w obronie «prześladowanych braci, prawosławnych chrześcijan Wołynia, Chełmszczyzny, Podlasia i Polesia», którym władze polskie burzyły lub zamykały cerkwie. W listopadzie t.r. skierował list z wyrazami poparcia do premiera rządu autonomicznej Ukrainy Karpackiej ks. Augustyna Wołoszyna.

S. zainicjował reformę liturgiczną Kościoła greckokatolickiego w celu wyeliminowania w nim wpływów łacińskich. Wspomagał ukraińskie sierocińce, przedszkola, szkoły i organizacje społeczne, przedsiębiorstwa i banki kredytowe, podjął inicjatywę utworzenia ukraińskich szkół zawodowych. Zakupił prawa do ok. 350 utworów muzycznych ukraińskich kompozytorów. Liczne donacje w postaci ziemi i budynków przeznaczył dla ponad dwudziestu klasztorów. Znając język hebrajski, wielokrotnie uczestniczył w obchodach świąt żydowskich oraz pomagał materialnie ubogim żydowskim gminom. Był asystentem tronu papieskiego. W l. trzydziestych postawiono mu we Lwowie pomniki: 9 X 1932 w ogrodzie Akad. Teolog. (wg projektu Andreja Kowerki) i 27 IX 1935 na dziedzińcu Ukraińskiego Muz. Narodowego im. Metropolity Andreja Szeptyckiego (wg projektu Serhija Łytwynenki). Dn. 17 II 1939 powołał we Lwowie Ukraiński Katolicki Inst. Cerkiewnego Zjednoczenia im. Józefa Welamina Rutskiego. W obliczu zaostrzającej się sytuacji międzynarodowej podpisał list Episkopatu Polski z 26 IV t.r., wzywający do ofiarności w sprawie obrony państwa.

Po wybuchu drugiej wojny światowej S. wydał 1 IX 1939 list pasterski apelując do wiernych o nieuleganie propagandzie i niereagowanie na prowokacje. Po zajęciu Lwowa przez wojska sowieckie zwołał na 9 X t.r. (bez zgody Stolicy Apostolskiej) synod archidiecezjalny, podczas którego podzielił terytorium ZSRR na cztery egzarchaty unickie i wyznaczył dla nich egzarchów (administratorów apostolskich): bp. Mykołę Czarneckiego (Wołyń, Polesie i Podlasie), ks. Slipyja (Ukraina za Zbruczem), o. Klemensa Szeptyckiego (Rosja) oraz o. Antona Niemancewycza (Białoruś). W listopadzie t.r. papież Pius XII mianował ks. Slipyja koadiutorem dla arcybiskupa lwowskiego z prawem następstwa, a 22 XII udzielił mu S. potajemnie święceń biskupich. W kwietniu i od czerwca do lipca 1940 prowadził rozmowy z upoważnioną przez ZWZ Władysławą Piechowską o złagodzeniu stosunków polsko-ukraińskich. Wystąpił do pierwszego sekretarza Komitetu Centralnego Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) Ukrainy N. Chruszczowa w sprawie nadmiernego opodatkowania duchowieństwa i chłopów. W listach pasterskich z t.r. protestował przeciw ateizacji młodzieży przez władze sowieckie (1 IV) oraz wzywał wiernych do przestrzegania nakazów wiary, a duchowieństwo do zachowania rozwagi (31 X). W l. 1940–3 zorganizował cztery synody diecezjalne. Doprowadził do wydania w l. 1940–2 nowych ksiąg liturgicznych opartych na tradycji chrześcijaństwa wschodniego.

Po wkroczeniu Niemców do Lwowa wydał S. list pasterski, w którym m.in. powitał armię niemiecką i poparł ogłoszenie 30 VI 1941 niepodległości Ukrainy przez OUN – frakcję banderowców. Dn. 1 VII t.r. skierował w tej sprawie list do duchowieństwa i wiernych, wzywając do pracy dla państwa ukraińskiego. Po rozwiązaniu przez Niemców ukraińskiego rządu Jarosława Stećki został 6 VII honorowym przewodniczącym Ukraińskiej Rady Seniorów, przekształconej wkrótce w Ukraińską Radę Narodową. W liście z 22 VII do ministra spraw zagranicznych III Rzeszy J. von Ribbentropa zaprotestował przeciw włączeniu Galicji Wschodniej do Generalnego Gubernatorstwa. Wzywał jednak wiernych do przestrzegania praw narzuconych przez władze niemieckie. Informował Stolicę Apostolską o deportacjach i mordach na Ukraińcach dokonanych w l. 1939–41 przez władze ZSRR. W sierpniu 1941 objął protektorat nad powołanym Ukraińskim Czerwonym Krzyżem. Jesienią spotkał się z Jerzym Braunem, który w imieniu Delegata Rządu RP na Kraj, Cyryla Ratajskiego, i komendanta głównego ZWZ, gen. Stefana Roweckiego «Grota», złożył propozycję delegowania dwóch przedstawicieli ukraińskich do Rady Narodowej w Londynie. Nadal dążył do zbliżenia z Cerkwią prawosławną, m.in. 21 IX zwrócił się do prawosławnego bp. chełmskiego Iłariona Ohijenki z propozycją współpracy kościelnej, a 30 XII skierował do biskupów i inteligencji prawosławnej na Ukrainie apel o pojednanie. Zrażony do polityki niemieckiej wobec Ukraińców, napisał w grudniu dokument (przyjęty jako dekret synodu diecezjalnego w czerwcu 1942) zatytułowany Ideał naszego życia narodowego lub Jak budować dom ojczysty, w którym przedstawił wizję zjednoczonej i niepodległej Ukrainy połączonej jedną religią i z jednym, zjednoczonym z Rzymem, Kościołem. Dn. 14 II 1942 podpisał list polityków OUN – frakcji melnykowców (Andreja Melnyka, Andreja Łewyckiego, gen. Mychajły Omeljanowicza-Pawłenki) do A. Hitlera, sprzeciwiający się niemieckiej polityce na Wschodzie i żądający powołania niepodległej Ukrainy. Również w lutym t.r. skierował list do H. Himmlera, protestując przeciw mordowaniu Żydów. W liście ordynariatu lwowskiego z 27 III groził klątwą za udział w zbrodniach ludobójstwa. W piśmie do papieża Piusa XII z 29–31 VIII informował o brutalnej polityce narodowościowej Niemców i jednoznacznie potępił mordowanie Żydów, przyznając się przy tym do błędnej oceny polityki niemieckiej względem Ukraińców. Zagładę Żydów potępił najostrzej w liście pasterskim z 21 XI pt. Nе ubyj. Przy udziale s. Josefy (Heleny Witter), przeoryszy studytek, oraz brata, Klemensa, ihumena studytów, ukrywał ok. 150–200 osób, głównie dzieci żydowskich, m.in. w swym lwowskim pałacu chronił Kurta Lewina, syna Jecheskiela Lewina, głównego rabina lwowskiej synagogi postępowej. Wielokrotnie kierował listy pasterskie do Ukraińców, którzy wyjechali na roboty do Niemiec. Na przełomie czerwca i lipca 1943 wyznaczył kapelanów dla ukraińskiej dywizji SS «Galizien».

Jak wynika z korespondencji z arcybp. metropolitą lwowskim obrządku łacińskiego Bolesławem Twardowskim, S. wiedział o masowych mordach na Polakach na Wołyniu i w Galicji Wschodniej zapoczątkowanych przez Ukraińców latem 1943. Nie potępił ich wprost, jednak w liście pasterskim z 10 VIII t.r. nawoływał do ratowania życia osób zagrożonych, a w kolejnym z 31 VIII wezwał obie strony konfliktu do przerwania walk. We wspólnym wystąpieniu biskupów greckokatolickich z listopada oraz w Posłaniu do duchowieństwa i wiernych „Pokój w Panu” (o zabijaniu kapłanów) z początku r. 1944 potępił zabójstwa i ich sprawców, niezależnie od pobudek, z jakich je popełniano. Jeszcze w «słowie na Wielkanoc», opublikowanym 16 IV t.r. w „L’vivs’kich vistach”, nawoływał do zgody między sąsiadami. Po wkroczeniu 27 VII do Lwowa armii sowieckiej zorganizował zbiórkę pieniężną dla rannych żołnierzy. S. zmarł 1 XI 1944 we Lwowie w pałacu arcybiskupim, został pochowany 5 XI w krypcie katedry św. Jura w asyście kompanii honorowej Armii Czerwonej. W pogrzebie uczestniczyli Chruszczow oraz metropolita Twardowski, łaciński bp sufragan Eugeniusz Baziak i administrator archidiec. lwowskiej obrządku ormiańskiego Dionizy Kajetanowicz. Dn. 5 XII 1958 rozpoczął się w Rzymie proces beatyfikacyjny S-ego, który (wg informacji postulatora procesu bp. M. Hrynczyszyna) w l. 1959–62 na wniosek prymasa Stefana Wyszyńskiego i Episkopatu Polski kilkakrotnie zawieszano. Dn. 6 XII 1968 pierwsza część procesu o zbieranie informacji została zakończona. W lutym 2008 Kongregacja ds. Beatyfikacji i Kanonizacji ogłosiła formalne zakończenie pocesu.

Ocena życia i działalności S-ego budzi rozliczne kontrowersje. Z jednej strony widzi się w nim ukraińskiego nacjonalistę współpracującego z Hitlerem, a z drugiej centralną postać życia społeczno-politycznego Ukraińców, bohatera narodowego i wielkiego duszpasterza. W historiografii PRL i ZSRR przedstawiano S-ego zdecydowanie negatywnie (m.in. w powieści Julii Prajs, właśc. Brystygier, pt. „Krzywe litery”, W. 1960). Na emigracji ukraińskiej przeważały ujęcia apologetyczne (J. G. Perejda, „Apostle of Church Unity. The life of Servant of God Metropolitan Andrew Sheptytsky”, Yorktown 1960, O. Krаwczеnjuk, „Vеlеtyn’ zо svjatоjurskоji hоry. Pryčynky dо biоhrаfiji Sluhi Bоžоhо Аndrеja Šеptyc’kоhо nа pidstаvi čužоmоvnych džеrеl”, Yorktown 1963, C. Korolewskij, „Metropolite André Szeptytckyj 1865–1944”, Rome 1964, G. Prokoptschuk, „Der Metroplit. Leben und Wirken des grossen Förderers der Kirchenunion Graf Andreas Scheptytzkyj”, München 1955, „Metropolit Andreas Scheptyćkyj. Leben und Wirken des großen Förderers der Kirchenunion”, München 1967). Próbę obiektywnego spojrzenia na S-ego podejmowały polskie środowiska emigracyjne związane z paryską „Kulturą” i „Zeszytami Historycznymi”. W Rzymie w r. 1978 opublikowano dzieła zebrane S-ego pt. „Mytrоpоlyt Аndrij Šеptyc’kyj. Тvоry (аskеtyčnо-mоrаl’ni)”. W Toronto odbyła się 22–24 XI 1984 konferencja naukowa poświęcona S-emu („Morality and Reality. The Life and Times of Andrei Sheptyts’kyi”, Edmonton 1989). W Warszawie ukazała się w r. 1985 książka Edwarda Prusa „Władyka Świętojurski. Rzecz o arcybiskupie Andrzeju Szeptyckim (1865–1944)”, która wywołała falę dyskusji w Polsce i za granicą; przeważały w niej głosy zdecydowanie krytyczne. W sposób wielostronny starał się przedstawić działalność S-ego Ryszard Torzecki („Z problematyki stosunków polsko-ukraińskich”, „Dzieje Najnowsze” R. 17: 1985 nr 2, „Postawa Metropolity”, „Więź” R. 31: 1988 nr 7/8, „Metropolita Andrzej Szeptycki”, „Znak” 1988 nr 9). Warunki do pełnej oceny działalności S-ego zaistniały w Polsce po r. 1989, a na Ukrainie po r. 1991. Odbyły się konferencje naukowe: 22–24 VI 1990 w Krakowie pt. „Metropolita Andrzej Szeptycki a kultura duchowa narodów Europy środkowo-wschodniej” („Metropolita Andrzej Szeptycki. Studia i materiały”, Kr. 1994), 5 XI 1994 w Gdańsku („Metropolita Andrzej Szeptycki. Materiały z sesji naukowej”, Gd. 1995) oraz 25–26 XI 2009 w Krakowie pt. „Metropolita Andrzej Szeptycki – człowiek Kościoła, działacz społeczny, mąż stanu” („Kościół, naród, państwo. Działalność i dziedzictwo Metropolity Andrzeja Szeptyckiego <1865–1944>”, Wr.–W. 2011). Na Ukrainie opublikowano zbiór listów pasterskich: „Mytrоpоlyt Аndrej Šеptyc’kyj. Тvоry (mоrаl’nо-pаstоrаl’ni)” (L’viv 1994) oraz „Mytrоpоlyt Аndrej Šеptyc’kyj. Pаstyrs’ki pоslаnnja” (L’viv 2007–10 I–III). W Polsce ogłoszono wybór „Metropolita Andrzej Szeptycki. Pisma wybrane” (Kr. 2000). W polskiej prasie podkreślano wątek ratowania przez S-ego ludności żydowskiej (J. Haszczyński, „Dług spłacony w unickim klasztorze”, „Rzeczpospolita” 2005 nr 194, T. Torańska, „Uratował mnie arcybiskup”, „Gaz. Wyborcza” 2006 nr 123) oraz związane z metropolitą kontrowersje (P. Kościński, „Metropolita Szeptycki – kandydat na ekran i ołtarze”, „Rzeczpospolita” 2007 nr 198, A. A. Zięba, „Dwie twarze abp. Szeptyckiego”, „Rzeczpospolita” 2009 nr 280, „Widmo św. Jura”, „Uważam Rze Historia” 2012 nr 6, G. Motyka, „Potępienia i przestrogi”, „Tyg. Powsz.” 2012 nr 34). Powstały w Polsce dwa filmy dokumentalne: „Metropolita Szeptycki” w reżyserii Mirosława Jasińskiego w r. 1997 oraz „Niewygodny” w reżyserii Grzegorza Linkowskiego w r. 2009. Na Ukrainie nakręcono w r. 2008 film fabularny „Vladyka Andrej” (reż. i scenariusz Oles’ Janczuk).

Dla upamiętnienia stulecia objęcia przez S-ego funkcji zwierzchnika Kościoła greckokatolickiego poczta Ukrainy wyemitowała 7 XII 2001 całostkę (kartkę pocztową) o nominale «A» z jego wizerunkiem. W Krakowie na ścianie domu przy ul. św. Jana 11 wmurowano 29 VII 2004 tablicę pamiątkową autorstwa Wincentego Kućmy (poświęcona 18 VIII 2002 przez papieża Jana Pawła II podczas mszy na krakowskich Błoniach). W Uniowie koło Lwowa minister spraw zagranicznych RP Adam Rotfeld odsłonił 19 VIII 2005 tablicę upamiętniającą ratowanie dzieci żydowskich przez S-ego i jego brata, Klemensa. W Iławie 18 X 2008 nadano imię S-ego jednej z ulic oraz odsłonięto tablicę pamiątkową z jego popiersiem. Przy nowej cerkwi w Przyłbicach poświęcono 29 VII 2011 pomnik S-ego i jego brata, Klemensa, wg projektu Wаsyla Hоhоla.

Fot. portretu przez Oleksego Novakivs’kiego z r. 1925, w: Schuver U. M., De reus op de Sint-Jorisberg, Rotterdam 1959; – Enc. of Ukraine, IV (fot.); Encyklopedija L’vova, L’viv 2007 I; Encyklopedija ukraїnoznavstva, L’viv 2000 X (fot.); Krasowski K., Biskupi katoliccy II Rzeczypospolitej. Słownik biograficzny, P. 1996 (fot.); Kto był kim w Drugiej RP? (fot.); Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Słownik biograficzny Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku, W. 2004; Słownik biograficzny katolicyzmu społecznego w Polsce, L. 1995 III (fot.); – Achremowicz E., Żabski T., Towarzystwo Literacko-Słowiańskie we Wrocławiu 1836–1886, Wr. 1973; Babiak A., Des Ukrainiens aux Kongres de Velehrad (1907–1936), Paris 2007 (fot.); tenże, Le Métropolite André Cheptytskyi et les Synodes de 1940 à 1944 – couronnement d’une oeuvre pastorale Au service de Dieu et du peuple ukrainien, Lyon–Lw. 1999; Biedrzycka A., Kalendarium Lwowa 1918–1939, Kr. 2012; Bussgang J. J., Ponowna ocena Metropolity Szeptyckiego, W. 2009; Buszko J., Polacy w Parlamencie Wiedeńskim 1848–1918, W. 1996; Chojnowski A., Ukraina, W. 1997 (fot.); Dylągowa H., Metropolita Andrzej Roman Szeptycki i Polacy, „Warsz. Zesz. Ukrainoznawcze” 2006 z. 21/22 s. 62–6; Figura M., Działalność metropolity A. Szeptyckiego w latach 1921–1923 w świetle prasy Polski zachodniej i północnej, „Roczn. Wschodni” 2000 nr 6 s. 155–80; Grodziski, Sejm Krajowy; Hajkovs’kyj M. J., Mytropolyt Andrej Šeptyc’kyj v radjans’kij pisljavojennij istoriografiї, „Bohoslovija” T. 55: 1991 s. 144–56; Hajowa O., Nauka społeczna metropolity Andrzeja Szeptyckiego w świetle materiałów archiwalnych, w: Polska–Ukraina 1000 lat sąsiedztwa, Przemyśl 1998 IV 273–85; Hrycak J., Historia Ukrainy, 1772–1999, L. 2000; Istorija L’vova, L’viv 2007 III; Kaliński D., Teologiczne tradycje nauki o Najświętszej Maryi Pannie w Kościele greckokatolickim na przykładzie pism arcybiskupa Andrzeja Szeptyckiego, Niepokalanów 1996; Kiełbas a A., Metropolita Andrzej Roman Maria Szeptycki wobec myśli unijnej, w: Z dziejów wrocławskiego Kościoła katolickiego. Tendencje unijne, Wr. 2002 s. 61–8; Kijas A., Zygmański M., Metropolita Andrzej Szeptycki w Poznaniu, „Przegl. Wpol.” R. 8: 1994 nr 1/2 s. 34–9 (fot.); Knauer O., Das österreichische Parlament von 1848–1966, Wien 1969 s. 66; Koko E., Franciszek Rawita-Gawroński (1846–1930) wobec Ukrainy i jej przeszłości: studium archaizmu, Gd. 2006; Kolmer G., Das Herrenhaus des österreichischen Reichsrats nach dem Bestande Ende des Jahres 1906, Wien 1907 s. XVI, XXII, 325–6; Krаsins’kyj О., Zа ukrаїns’ku dеržаvu і Cеrkvu. Hrоmаds’kа tа suspil’nо-pоlityčnа dijal’nist’ Mytrоpоlytа Аndrеja Šеptyc’kоhо v 1918−1923 rr., L’viv 1996; Krawczuk A., Christian Social Ethics in Ukraine. The Legacy of Andrei Sheptytsky, Edmonton–Ottawa–Toronto 1997; Kubasik A., Arcybiskupa Andrzeja Szeptyckiego wizja ukraińskiego narodu, państwa i cerkwi, Lw.–Kr. 1999; tenże, Ideał życia zakonnego według metropolity Andrzeja Szeptyckiego, „Saeculum Christianum” R. 9: 2002 nr 1 s. 127–42; tenże, Problematyka kapłaństwa i rodziny w nauczaniu metropolity Andrzeja Szeptyckiego, w: Polska–Ukraina 1000 lat sąsiedztwa, Przemyśl 2000 V 103–14; tenże, Przyczyny zmiany obrządku przez Romana Szeptyckiego przyszłego metropolitę greckokatolickiego Andrzeja, „Studia Teolog.-Hist. Śląska Opolskiego” T. 18: 1998 s. 249–55; Kumor B., Sprawa kardynalatu metropolitów lwowskich Józefa Bilczewskiego i Andrzeja Szeptyckiego oraz księcia biskupa krakowskiego Adama Stefana Sapiehy (1914–1918), „Nasza Przeszłość” T. 70: 1988 s. 129, 135–42, 144; Kurylyšyn K., Ukrаїns’kа lеhаl’nа prеsа pеriоdu nimеc’kої оkupаciї (1939–1944), L’viv 2007 I 624, II 565; Kusz P., Jan Stanisław Łoś wobec kwestii ukraińskiej, L. 2010; Lasocka B., Aleksander Fredro. Drogi życia, W. 2001 (fot.); Lеncyk V., Vyznаčni pоstаti ukrаїns’kої cеrkvy: Mytrоpоlyt Аndrеj Šеptyc’kyj i pаtriarch Jоsyf Slipyj, L’viv 2004; Łoś P. S., Szkice do portretu ziemian polskich XX wieku, W. 2005 (fot.); Macała J., Nie tylko mąż Kościoła, „Więź” R. 38: 1995 nr 9 s. 208–11; Mazur G., i in., Kronika 2350 dni wojny i okupacji Lwowa 1 IX 1939 – 5 II 1946, Kat. 2007; Mokry W., Metropolita Andrzej Szeptycki w służbie jedności chrześcijan Wschodu i Zachodu, w: Unia Brzeska. Przeszłość i teraźniejszość 1596–1996. Materiały międzynarodowego sympozjum. Kraków, 19–20 listopada 1996, Kr. 1998 s. 95, 186–7; Moskałyk J., Wizja Kościoła Andrzeja Szeptyckiego w kontekście nowych wyzwań międzykonfesyjnych na progu XXI wieku, w: Polska–Ukraina 1000 lat sąsiedztwa, Przemyśl 2000 V 115–22; Motyka G., Od rzezi wołyńskiej do Akcji Wisła. Konflikt polsko-ukraiński 1943–1947, Kr. 2011 s. 313–29; Nowak M., Działalność Romana Aleksandra Szeptyckiego w polskich organizacjach studenckich (Wrocław 1884–1885, Kraków 1886–1887), w: Istоrija – mеntаl’nist’ – idеntyčnist’. Istоryčna pаmjat’ ukrаїnciv i pоljakiv u pеriоdu fоrmuvаnnja nаciоnаl’nої svidоmоsti v ХІХ – pеršij pоlоvyni ХХ stolittja, L’viv 2011 s. 295–306; taż, Lata szkolne Romana Aleksandra Szeptyckiego w Gimnazjum św. Anny w Krakowie (1879–1883), w: Polska i sąsiedzi. Studia z dziejów kultury, gospodarki i myśli politycznej. Księga pamiątkowa ofiarowana prof. Marianowi Mroczce w 70. rocznicę urodzin, Pruszcz Gd.–Słupsk 2010 s. 403–17; taż, Metropolita Andrzej Szeptycki w domu i o domu, w: Dom – spotkanie przestrzeni prywatnej i publicznej na tle przemian cywilizacyjnych XIX i XX w., Gd. 2008 s. 120–35; taż, Metropolita Andrzej Szeptycki w świadomości historycznej Polaków i Ukraińców, w: Historia – mentalność – tożsamość. Miejsce i rola historii oraz historyków w życiu narodu polskiego i ukraińskiego w XIX i XX wieku, Rzeszów 2008 s. 528–40; taż, Narodowa Demokracja wobec Kościoła greckokatolickiego i metropolity Andrzeja Szeptyckiego w II Rzeczypospolitej, w: Galicyjskie spotkania 2005, [b.m.r.w.] s. 77–94; taż, Środowisko młodości metropolity Andrzeja Szeptyckiego 1865–1892, w: Galicyjskie spotkania 2010, [b.m.r.w.] s. 60–81; taż, Świadomość narodowa metropolity Andrzeja Szeptyckiego – moment wyboru – 1885 r., w: Pogranicza. Ludzie pogranicza, Olsztyn 2009 s. 124–34; Nuckovs’ka H., Mova ta styl’ pastyrs’kych poslan’ Mytropolyta Andreja Šeptyc’koho, L. 2003; Osadczuk W., Dialog arcybiskupów. Andrzej Szeptycki i Józef Teodorowicz o stosunkach międzyobrzędowych w Galicji Wschodniej na przełomie XIX i XX wieku, „Chrześcijanin w świecie” R. 25: 1995 nr 2 s. 95–103; Prus E., Patriarcha galicyjski: rzecz o arcybiskupie Andrzeju Szeptyckim metropolicie grekokatolickim (1865–1944), Wr. 1999; Redlich S., Moralność i rzeczywistość: Metropolita Andriej Szeptycki i Żydzi w czasach Holokaustu i II wojny światowej, „Zagłada Żydów” 2008 nr 4 s. 241–59; Siwicki P., Metropolita Andrzej Szeptycki a reżim hitlerowski w świetle wspomnień Józefa Lebedowicza, w: Kościół. Społeczeństwo. Kultura. Prace ofiarowane profesorowi Wiesławowi Müllerowi z okazji pięćdziesięciolecia pracy naukowej i dydaktycznej, L. 2004 s. 241–9; Smirnow J., Katedra ormiańska we Lwowie. Dzieje archidiecezji ormiańskiej lwowskiej, Lw. 2002 s. 169; Sowa A. L., Stosunki polsko-ukraińskie 1939–1947, Kr. 1998; Stehle H., Tajna dyplomacja Watykanu. Papiestwo wobec komunizmu (1917–1991), W. 1993; Stepen’ S., Krytyka terroru jako metodu vyrišennja nacional’nych i polityčnych konfliktiv u pastyrs’kij nauci Mytropolyta Andreja Šeptyc’koho, „Naukovi zapysky Ukraїns’koho Katolyc’koho Universytetu”, S. Istoryčna, (Lw.) T. 1: 2010 cz. 2 s. 191–208; Stępień S., Nieznany list metropolity Andrzeja Szeptyckiego do Administratora Apostolskiego Łemkowszczyzny Wasyla Maściucha, „Przemyskie Zap. Hist.” R. 3: 1985 s. 201–5; tenże, W poszukiwaniu tożsamości obrządkowej. Bizantynizacja a okcydentalizacja Kościoła greckokatolickiego w okresie międzywojennym, w: Polska–Ukraina 1000 lat sąsiedztwa, Przemyśl 2000 V 93–4, 96–101; Torzecki R., Kwestia ukraińska w Polsce w latach 1923–1929, Kr. 1989; tenże, Myśl ekumeniczna metropolity Szeptyckiego a porozumienie Kościoła rzymskokatolickiego z Cerkwią prawosławną, „Dzieje Najnowsze” R. 28: 1996 nr 1 s. 221–6; tenże, Polacy i Ukraińcy. Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej, W. 1993; tenże, W obronie zasad, w dobie próby…, „Dzieje Najnowsze” R. 25: 1993 nr 1 s. 111–16; Tytko M. M., Studyci. Odrodzenie zakonu przez metropolitę Andrzeja Szeptyckiego, w: Dzieje Podkarpacia, Krosno 1999 III 51–67 (fot.); tenże, W kręgu Andrieja Szeptyckiego. Kulturalne odrodzenie ukraińskie za czasów mecenatu metropolity, tamże s. 31–50; Vavžonek M., Ekumenična dijal’nist’ mytropolyta Andreja Šeptyc’koho v Ukraїni ta Rosiї, Rym 2006; Wilk S., Episkopat kościoła katolickiego w Polsce w latach 1918–1939, W. 1992; Wincewicz R., Na Ukrainie: cerkiew katedralna we Lwowie z czasów króla Augusta III, „Filatelista” 2009 nr 8 s. 38 (ilustr.); Wiszka E., Emigracja ukraińska w Polsce 1920–1939, Tor. 2004; Wolańska J., Katedra ormiańska we Lwowie w latach 1902–1938, W. 2010; Wołczański J., Arcybiskup Andrzej Szeptycki wobec polskiej racji stanu w latach 1921–1922, w: Stromata historica in honorem Romani Mariae Zawadzki, Kr. 2006 s. 601–51; Zakrzewski B., Brat Andrzej Szeptycki w Zakopanem, „Wierchy” R. 56: 1987 [1992] s. 213–16 (fot.); tenże, Studia wrocławskie metropolity Szeptyckiego, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Prace Liter.” T. 33: 1994 s. 87–100; Zięba A. A., Dzieje legendy pośmiertnej metropolity Andrzeja Szeptyckiego wśród Polaków, w: Polska–Ukraina 1000 lat sąsiedztwa, Przemyśl 1998 IV 287–310; tenże, O metropolicie Szeptyckim w Krakowie i Lwowie, „Znak” R. 42: 1990 nr 10/11 s. 182–5; Zimomrja M., Jankiewicz R., Etyczno-społeczne aspekty nauczania pasterskiego metropolity Andrzeja Szeptyckiego, „Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie” 2001 nr 6 s. 259–68; Żelazny W., Brzeska unia kościelna oraz postać metropolity Szeptyckiego przedstawiona na konferencjach naukowych Uniwersytetu Katolickiego w Lyonie, „Biul. Ukrainoznawczy” 2000 nr 6 s. 268–78; tenże, „Konwersje” Metropolity Andrzeja Szeptyckiego jako problem Kościoła katolickiego w Polsce, „Przegl. Religioznawczy” 2001 nr 1 s. 3–21; – Cаrs’kyj vjazеn’ 1914–1917, L’viv 1918 (fot.); Cеhеl’s’kyj L., Мytrоpоlyt Аndrеj Šеptyc’kyj, Filadel’fija 1937; Cеrkovnyj kаlеndаr, Žоvkvа 2003 (fot., kalendarium życia S-ego); Fredro i Fredrusie, Oprac. B. Zakrzewski, Wr. 1974 (fot.); Gawlina J., Wspomnienia, Kat. 2004; Korespondencja Augusta Hlonda i Józefa Gawliny w latach 1924–1948, Kat. 2003; Kahane D., Lvov ghetto diary, Amherst 1990 s. 118–27, 137–43, 158–62; Korolevs’kyj C., Kniga Bytija moego (Le livre de ma vie). Mémoires autobiographiques, texte établi, Vatican 2007 I–V; Lewin K. I., A Journey through Illusions, Santa Barbara 1994; tenże, Przeżyłem. Saga Świętego Jura spisana w roku 1946 przez syna rabina Lwowa, W. 2006; Łoś S., Sprawa ukraińska, Oprac. M. Marszał, S. Wójtowicz, Kr. 2012; Mańkowski P., Pamiętniki, W. 2002; Mytrоpоlyt Аndrij Šеptyc’kyj. Dоkumеnty i mаtеrialy 1941–1944, Kyїv 2003; Mytrоpоlyt Аndrej Šеptyc’kyj i hrekо-kаtоlyky v Rоsiї, L’viv 2004 I; Mytrоpоlyt Аndrej Šеptyc’kyj u dоkumеntаch rаdjans’kych оrhаniv dеržаvnої bеzpеky (1939−1944 rr.), Kyїv 2005; Mytrоpоlyt Аndrej Šеptyc’kyj: Žyttja i dijal’nist’. Dоkumеnty i mаtеriаly 1899–1944, L’viv 1995–1999 I, ІI; Nieznana korespondencja arcybiskupów metropolitów lwowskich Józefa Bilczewskiego z Andrzejem Szeptyckim w czasie wojny polsko-ukraińskiej 1918–1919, Lw.–Kr. 1997 (fot.); Opera omnia Kyr Josephi (Slipyj – Kobernyckyj – Dyčkovskyj) Archiepiscopi maioris et cardinalis, Romae 1969 II, 1970 III/IV; Sprawozdanie dyrektora gimnazjum nowodworskiego czyli Św. Anny w Krakowie, 1880–3, Kr. 1880–3; Spraw. stenogr. Sejmu Krajowego; Szematyzmy Król. Galicji; [Szembek M. K.], Wspomnienia o metropolicie Andrzeju Romanie Szeptyckim spisane dla dzieci i wnuków mej ukochanej siostry Jadwigi Szeptyckiej, „Harvard Ukrainian Studies” T. 15: 1991 nr 1/2 s. 108–71; Szeptycka Z., Młodość i powołanie ojca Romana Andrzeja Szeptyckiego zakonu św. Bazylego Wielkiego opowiedziane przez Matkę jego 1865–1892, Oprac. B. Zakrzewski, Wr. 1993 (fot.); Szeptycki J. K., Gdy w rodzinie ważyły się losy syna…, w: Polska–Ukraina 1000 lat sąsiedztwa, Przemyśl 1990 I 181–98; Wołczański J., Korespondencja arcybiskupa Bolesława Twardowskiego z arcybiskupem Andrzejem Szeptyckim w latach 1943–1944, „Przegl. Wschodni” T. 2: 1992/3 z. 2 s. 465–83; – „Dilо” 1899 cz. 200 s. 1–2; „Gaz. Wyborcza” (wyd. krak.) 2004 nr 239 s. 7 (J. Kot.); „Kalendarz Czecha” za l. 1902–14, 1917; „Мisiоnаr’” 1899 cz. 19 s. 291–5, 1900 cz. 9–10 s. 131 (fot.); „Ukrаїns’ki ščоdеnni visty” (Lw.) 1941 cz. 20 (fot.); „Znak” 1988 nr 9 s. 64–78; – AAN: Min. WRiOP, sygn. 435, 449, 456, 458, 472, 623; AP w Kr.: Gimnazjum i Liceum im. Bartłomieja Nowodworskiego z l. 1801–1939, sygn. 194; Arch. Prow. Polski Południowej TJ w Kr.: sygn. 271–2 II, 272 III, 295, 1001 I, 1164 II bisk, 1309, 1246 bazil, 1294, 1426 I, 1426 II, 1905, 2119, 2120; Arch. UJ: sygn. S II 472 A, S II 474 A, S II 474 C, S II 475 A, S II 514, S II 519, S II 782, S II 784, WT II 278, WP II 520, Arch. Uniw. Wrocł.: Uniw. Wrocł. 1811–45, sygn. P 261, F. 478, S. 78a, S. 20, S. 21; B. Jag.: rkp. Przyb. 210/61, Przyb. 4953/5, B. Narod.: rkp. IV 8418 (fot.); B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 1995 k. 271–6, rkp. 8106 k. 201; B. Ossol.: 14473/II t. 3 k. 30 (fot.); Cеntrаl’nyj dеržаvnyj istоryčnyj archiv Ukrаїny we Lw: F. 146 (namiestnictwo galicyjskie), F. 201 (greckokatol. konsystorz metropolitalny we Lw.), F. 358 (Arch. S-ego), F. 408 (greckokatol. ordynariat we Lw.), F. 451 (greckokatol. seminarium duchowne i akad. teolog. we Lw.), F. 750 (Ukraińskie Muz. Narod. we Lw.), F. 764 (fot. S-ego); Dеržаvnyj archiv L’vivs’kої oblаsti we Lw.: F. 1 (urząd woj. we Lw.) op. 52/214; L’vivs’kа nаukоvа bibliоtеkа іm. V. Stеfаnykа we Lw.: F. 9 (O/H.) op. 1069, 1189a, 1069, 82/60a–b, 4042, 4297–8, 4300, 4862–3, F. 11 (Bаrv. 2785/n.) op. 166, F. 191 Fac. 72./n. 4, F. 233 (Bаč.) op. 32–3, 40, 44–5, 47, F. 711 (Hlyn) op. 43; Österreichisches Staatsarchiv, Haus-, Hof- und Staatsarchiv w Wiedniu: Allgemeines Verwaltungsarchiv, Ministerium für Kultus und Unterricht, Neuer Kultus 1849–1946, sygn. 140/33, 876/57, Ministerium des Äußern, Administrativen Registratur, VI 5, Bischöfe 1870–18, F. 26/32; Ukrainische Griechisch-Katholische Zentralpfarre zu St. Barbara w Wiedniu; – Mater. Red. PSB: Kserokopie artykułów (http://portal.lviv.ua, www.andrej. pl, www.irekw.inter-netdsl.pl); – Informacje Macieja Szeptyckiego oraz z arch. Rodziny Szeptyckich w W.

Magdalena Nowak